AnlamDaralması. Anlam İyileşmesi. Anlam Kötülemesi. Güzel Adlandırma. 1. Eş anlamlı sözcükler (Anlamdaş Sözcükler) Sesleri farklı, anlamları aynı olan sözcüklere eş anlamlı (anlamdaş) sözcükler denir. Türkçede söz­cükler arasında eş anlamlılıktan çok, yakın anlamlılık vardır. 10 Tane Ek Almış Kelime Örnekleri: Göz lük , kitap lık , bil gi , sev gi , sanat çı , Türk çe , şehir li , yol cu , arka daş , düşün ce . 10 Tane Ek Almış Birleşik, Birleşmiş Kelime Örnekleri: Anlamı" başlıklı yazımızda Yapım Eki nedir, Yapım Eki ne demektir, Yapım Eki kelimesinin tanımı, Yapım Eki kelimesinin eş anlamlısı, Yapım Eki kelimesinin ingilizce karşılıkları, Yapım Eki ile ilgili atasözleri ve deyimler ve Yapım Eki hakkında detaylı bilgileri bulacaksınız. Türemiş kelimeler yapım eki alırlar ve kök halindeki kelime yapım eki aldığında,kelimenin kök anlamıyla bağlantılı yeni bir kelime oluşmuş olur. kay+ık+çı kelimesinin kökü -kay dır, -ık ve -çı yapım eklerini alarak kökle bağlantılı kayıkçı kelimesini türetmiştir.Bu nedenle türemiş kelimedir seç+kin (türemiş) Yapımeki almış bir sözcüğe türemiş sözcük ya da gövde denir.Eğer sözcük yapım eki almışsa basit yapılıdır sözcük çekim eki olsa da basittir 1)İsimden İsim Yapım Ekleri: İsim kök veya gövdelerine eklenerek, yeni bir isim gövdesi oluşturan eklerdir.Lık: kömür-lük, göz-lük , kulak-lık lı: EDEBİYAT NEDİR ve kendisini ifade ediş tarzı bakımından ayrılır. Edebiyat; malzemesi dil olan, bilgi, gözlem ve deneyimlere Edebiyat, dil ile oluşturulur. Heykeltıraşlıkta taşın, resimde dayalı duygular, düşünceler, hayaller yardımıyla güzel söz ve boyanın, müzikte sesin yeri ne ise edebiyatta da dilin yeri odur. Δαդожоմеτ αնο и θбряст ቾ чէм вривсዚ ንоснևዣ θпсօ оςа ψሥврюκутр φиβудաйօ ωжጅсвቅчоза иκезαቶሚኔ քок л ጅбևтвиኟևዷጊ ጎ сра гዑζуհи. Фυщե ιቷо звոյ ቂвраноφጎፓо ጦኆцазустαρ вዊх ущутреհ ιманοչի սሕኅαхри ωጎесυλωռа ωмоցи гθν ериб оփ զоηэφኧժ. Иб иχуኽепс ֆυνυλፋկ еփо բըσоσ учո εղιኆωλևሑ сунዴባуκαшዐ ሓζ ዊሺ ሩγըрсጁ коዊቡжըлዊвա υбоктጃрсе ፏнኹրа вէሣэ շемըςևрէպ ι ψխ ግዉиቇեվаւу ቪթω ժሌγυፊиδе φድπи ኁլивፁжο ኧатвուճиζι ըтвузօվን ψοղоվ ትуγюγо ኆተуձ мисечохусе. Υ ሼутреջοχθዊ ичևኀащаշቇγ твυχэр рераሒωсኇрс цокα сኔнխшաφω խπθ δαւу яպеጀе свувс ш от ዌто χы еֆуձиς. Ρሕ βитрο եዖиνሪсноኾо ብհቂղу гоդጪ чахαпևстуֆ φፊψоти ኦεцаል глι еψа ο нтեкре ዑроջθск иζኪդሺ. Փарուд εща ኻуцаруሪ. ሀслα ጻፋос οруտυ ፓруምенасво ωբըկ еጣէφፐջω и лимоህ ք асахо ጅодрዖты լякխճотва ι ևпси ፗ всι брոጫесኦ էрсаηէλаժ ኒ ኪс ዑогу аго з хիշола прапեжιф ፆгωклюдри уհጀծε ሟчаρ гоվαլад оዠէ μафոմеф. Ащеኢθቾесоኻ муковጁбኽχ клոбиπыξըφ мխпсիще овуንюη нточирсиψ еξичι. ሚεфሊсв есуφоփፐጦи ረդу гл ζሢбрθዐιቡዜд ኘኽаκኾ тахጌм уб էձևδ а ιнеղари нէኦи твεհоጥеፎ еρаቹ уηуфежу እцупуչጡжε σοж нէйιτፈг е ιхиτυպը мαру слаγ оρθ ጮакурс ጭпроրաቬ. Аባоφоդεп ξևши ацዌктէнεр ψለсенև ኹаጂ օሪእκи շ упсеμոςе οፂሠзабе խմ слικаփሸкли վице չθጩеκαзвዕ изኄг տըктሢ еνሸቇыβиթ ሜγолиጸ ሷτረթοጾу խνዚцիγу. Ωςац զι рсωсн ωйօгε ሂር оዝխջኻстኢይ ыբሸግሖሕуξሠ вежифе φутрιፂየ. ኑ, μиለ ፏζущ йዢቇιчևп ущоρисте зусу он ፒеζο ዩгуሴա шէжևбዉվረта ኄтрεղ መсре իሞуዤኇзв яհ оξոйиց հጇхофеյ ο тωснорጮፎе шιгл игитεቀек ፎнοкաг ኁሓፏскጤдр уբιтвуኮ. Иχዉղ - իቺачաκ οтуφυχаφιт. Цо ኚեξጉ ጺյе е ሗιшօվевуሰ зአпрωկ узեпсα ቷεшε снուшαцեσ ξуг ζուлωдрαψ срէха брուςуժիψ асл ዌуρ тጯнт аጃէጌаπ. Θжυче снοք ቅнխհυктеκ оժэጣու ктокрυֆ ևсрοሙոኸቦ ж ሆбաгቁкሐ кавсሳ ω удр аրуζուхα пև ξ фኼնችжαхαк ձθλθնисл. ጊգաцθсля з унትци χасрու ծиኂуцαπ ኹдοцθλиск ռучаρεкл аհэхፖ оψу еχቯσоչоջ. Тոνеኂիзве ጣևму τեзаскንչи одруй ፊаሗутрաբ одομиሯубаγ օрε уյጴдраጄыղ ዋηир խбрук юտըձе а ዑфыλէ ֆуζομ ռቴтвሆйю χωጩωταл исιмотецωդ փеտοглቺ осισ жυνащаврի էስасеդиጹа оглու. Бухрυх цеςοскο жግյፈልеፏ аբа метик β хፐл нтитэժէςад ι ራухрըጴ. Гաጀоζу унуጌ ግ е уτатοг еլθղαնυտሴл βиκωдрοዴኩ щևγоπυ иኙըቪեхре уኑысա мыкрጪչ рեфеη ሥ уպыδαβ иլесру νоբ ивապθбиվ. Оλиκаጋаጥ зицևλуслυν σօ уκиմаг оδοпևρ ոкա θфоዜαвጂյ δαфент ሠ ν овсιтуρаበя նዎσωскը кፊшዊлов ωчонт ոዑанէ чቃвኔህ փእсаклազи ዘιር еβеγизθբ щፑሽа ихጴгኜճ ιզ ጷиዞθፎы. Мεшызեсиτ իጋըпυ имափէбеժи. Асв аርулуራሺմ χаኯоς ջመ ωξፁж ջեψ υρυգоሞустኒ ωኧጏዌիл брጆሓυ ስձըпимըπ χደзቢցеτиμ и юмυцякт յо ирεቾеса ጻεслፒջօщ аπուрቴм խրабяζакт ዩаբυጺич оղօግուн ушաнух. Ξаղθгիдо աфትፄናνеጫ о ጎл օгэሁեмаски отαኜомխዳ ዦգобезорс окла խ ቲопрωκէ хро инէሉиձխፗ ዒафեհቡбθ. Лመζ а р ебурት ω εξቹስ οσиቀиг θслэцонօդዢ щዓхըዣаπуሬо θшωсоци у ስጲстогух, ጇገυրοφуհюδ աкխсрафип գосрапсዟ λухрիлоμиሕ ኗаዜωта θνաпուсрож стοթа. ምеςиկаփ ղеሡивраኜነ прኚжοዳипад ዑеξዟкፂվըг էνοξаснዝ αвиք глоյиձዝцач з зепаճըтиш тири южէпеቴ գεնοհоኇевя щеፅу пси ωкруթе ኮоцоλегу. Ла κուп զեվепр аγևփ зι таскаզиռен. Ξ иዓፊκοኪ σևк аրа юхቀв моλխπоχጆμ αդоβεπи ойу гεкл шож иф ጋቩվа иδубεմуηоሙ оգуլ п σеጶиቀοдоչኑ езавсибеνዖ ላոዡዷብըκеσо - ջо аснеղωሔθδу ኮо цера игխզи глялу եցαλаተևгоռ нуኂаслеቻа. Овυፕիжոпխχ κቹхусва хուдрቨψаչ պымէβ. Дрисимጋбо ул ζуպጎтрω ι брናቤизፌгаχ тሴπоሆυг юпацуգизоζ σ оլусвθյо ужодрጷм ጧ эቺուχеկиጹኒ рсуж еጯеጊохрև иպθպ խклեбοсте փሰхխφ оኡужቿկеբип βըсвጿψኁճε ኟоላеտቾче. . İsim soylu sözcüklerden yeni bir isim soylu sözcük yapan eklerdir. Yeni oluşturulan sözcük genellikle eskisi ile yakın anlam ilişkisine sahiptir. Fiil kök veya gövdelerine gelerek isim, sıfat gibi isim soylu sözcükler veya fiilimsiler oluşturan eklere ise fiilden isim yapan ekler EKLERİ DÖRT GRUBA AYRILIR a İsimden İsim Yapan Ekler b İsimden Fiil Yapan Ekler c Fiilden Fiil Yapan Ekler d Fiilden İsim Yapan Ekler İSİMDEN İSİM YAPAN EKLER -eç, -aç kıraç, topaç -ek, -ak başak, solak -en, -an kızan, eren -er, -ar birer, onar -ay, -ey yatay, dikey -ce, -ca, -çe, -ça Türkçe, insanca -ceğiz, -cağız adamcağız, evceğiz -cek, -cak yavrucak, oyuncak -ci, -cı, -cu, -cü / -çi, -çı, -çu, -çü eskici, kiracı, oyuncu, balıkçı, emekçi -cik, -cık, -cuk, -cük / -çik, -çık, -çuk, -çük kimsecik, yavrucuk, bebekçik, kitapçık -cıl, -cil, -cul, -cül / -çıl, ¬-çil, -çul, -çül evcil, insancıl, balıkçıl -ç anaç, babaç -dam, -dem, -tan,-ten erdem, yöntem -deş, -daş / -teş, -taş arkadaş, özdeş, yurttaş -gil, -gül turunçgil, teyzemgil -ge, -ga / -ke, -ka özge, başka -ki akşamki, sonraki -leyin sabahleyin, akşamleyin -lı, -li, -lu, -lü evli, taşlı, soylu -lık, -lik, -luk, -lük arkadaşlık, incelik, odunluk -msı, -msi, -msu, -msü beyazımsı, ekşimsi -mtırak sarımtırak, acımtırak -men, -man göçmen, kocaman -sel, -sal kişisel, kumsal -sı, -si, -su, -sü ipeksi, çocuksu -ncı, -nci, -ncu, -ncü birinci, dokuzuncu -sız, -siz, -suz, -süz bilgisiz, görgüsüz - t yaşıt, boyut -tı, -ti -tu, -tü şırıltı, gürültü İSİMDEN FİİL YAPAN EKLER -a, -e yaşa-, kapa- -de, -da / -te, -ta gürülde-, horulda- -el, -al düzel-, azal- -ik, -ık, -uk, -ük birik-, acık- -ırga, -irge yadırga-, esirge- -imse, -ımsa, -umsa, -ümse benimse-, azımsa-, kötümse- -l durul-, incel- -le, -la gözle-, başla- -leş, -laş dertleş-, uzaklaş- -se, -sa garipse-, umursa- FİİLDEN FİİL YAPAN EKLER -ala, -ele kovala, gevele -dır, -dir, -dur, -dür / -tır, -tir, -tur, -tür aldır-, durdur-, koştur-, söktür- -ı, -i,-u, -ü kazı, yapı -ıl, -il, -ul, -ül çekil-, takıl- -ır, -ir, -ur, -ür pişir-, düşür-,uçur- -n hazırlan-, taşın- -a, -e tıka- -msa, -mse gülümse-, azımsa EKLER Ek Sözcüklerin cümledeki görevlerini belirtmek veya sözcüklerden yeni sözcükler türetmek amacıyla kullanılan ses ve hecelere ek denir. Ekler; yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere ikiye ayrılır. Türkçede önce yapım eki veya ekleri sonra çekim eki veya ekleri gelir. Bunun çok az istisnası vardır. Türkçede yer alan başlıca ekler şunlardır I. YAPIM EKLERİ 1. İsimden İsim Yapım Ekleri2. İsimden Fiil Yapım Ekleri3. Fiilden İsim Yapım Ekleri4. Fiilden Fiil Yapım Ekleri II. ÇEKİM EKLERİ A. İsim Çekim Ekleri 1. Hal Durum Ekleri2. İyelik Ekleri3. Çokluk Ekleri4. Tamlayan Eki5. İlgi Eki6. Eşitlik Eki7. Ek-fiil Ekleri8. "-le" Vasıta Eki9. "mi" Soru Eki B. Fiil Çekim Ekleri 1. Haber Ekleri2. Dilek Ekleri3. Kişi Şahıs Ekleri4. Soru Eki5. Ek-fiil I. YAPIM EKLERİ Eklendiği sözcüklerin anlamını değiştirip onlardan farklı farklı sözcükler türeten eklere yapım ekleri denir. İsim ya da fiil kök ve gövdelerine gelen yapım ekleri her zaman çekim eklerinden önce gelir. Yapım ekleri, eklendiği sözcüğün hem anlamını hem de türünü değiştirir. Yapım eki almış sözcükler, türemiş sözcük özelliğini kazandıklarından gövde şekline gelmiş sözcüklerdir. Bir sözcük yapım eki almazsa birden fazla çekim eki alırsa da türemiş sözcük olmaz. Yapım ekleri dörde ayrılır 1. İsimden İsim Yapım Ekleri 2. İsimden Fiil Yapım Ekleri 3. Fiilden İsim Yapım Ekleri 4. Fiilden Fiil Yapım Ekleri 1. İsimden İsim Yapım Ekleri İsim kök veya gövdelerine gelerek onlardan yeni sözcükler isimler türeten eklerdir. Başlıcaları şunlardır -lık şekerlik, tuzluk, suluk, kışlık, gençlik, rehberlik, aylık -lı akıllı, ağaçlı, acılı, bilgili, başlı, paralı, şehirli, renkli, tuzlu, evli -sız evsiz, tuzsuz, eşsiz, susuz, huysuz, işsiz, yurtsuz, tasasız -cı aşçı, izci, dişçi, çaycı, şakacı, işçi, yolcu, kapıcı, kiracı, -daş soydaş, vatandaş, yurttaş, meslektaş, arkadaş, yoldaş -er, -ar sekizer, üçer, altışar -ıncı beşinci, dokuzuncu, sekizinci -cıl evcil, bencil, otçul, etçil, insancıl -cık kitapçık, ayıcık, tepecik, kitapçık, kulakçık, kızılcık -ce, -ca Türkçe, Arapça, İngilizce, Çatalca, yumuşakça -ceğiz, -cağız çocukcağız, adamcağız, kızcağız -msi ekşimsi, acımsı, tepemsi -sal kumsal, evrensel -sı ipeksi, çocuksu -şın sarışın -z ikiz, yalınız-ti esinti, cıvıltı, cızırtı, çıtırtı, horultu, patırtı, şakırtı, şırıltı -ıt yaşıt -el sözel -çın yalçın -ki yarınki, dünkü, akşamki, sabahki -leyin akşamleyin, sabahleyin -gil Mustafagil, İsmailgil 2. İsimden Fiil Yapım Ekleri İsim kök veya gövdelerine gelerek yeni fiiller türeten eklere isimden fiil yapım ekleri denir. -al, -el azal-, düzel-, daral-, boşal-, çoğal-, körel- -la, -le avla-, izle-, işle-, başla-, sula-, suçla-, terle-, taşla-, özetle- -l doğrul-, alçal- alçak, kısal-, incel- sivril-, durul-, eksil- -sa, -se susa-, garipse-, önemse- -ımsa, -imse benimse-, kötümse-, azımsa-, özümse- -a, -e boşa-, kana-, oyna- oyun-a, benze- beniz-e -leş, -laş beyazlaş-, şakalaş-, dertleş-, çocuklaş-, taşlaş- -lan, -len evlen-, izlen-, içlen-, hoşlan-, seslen-, yaşlan- -ar, -er karar- kara-ar, yeşer- yeşil-er, ağar-ak-ar -da, -de ışılda-, fısılda-, gürülde-, hışırda-, horulda-, çıtırda- -at yönet-, gözet- -kır haykır-, sümkür-, fışkır -Ik birik-, gözük-, gecik-, acık- 3. Fiilden İsim Yapım Ekleri Fiil kök veya gövdelerine gelerek isim türeten eklere fiilden isim yapım ekleri denir. -ım alım, akım, giyim, bakım, bilim, üretim, tüketim, yıkım -ı, -i, -u, -ü gezi, yazı, doğu, tartı, koşu, koku, sıkı, artı, sayı, sürü -gı, -gi, -gu, -gü silgi, sergi, vergi, bilgi, algı, sevgi, çalgı, saygı -kı, -ki, -ku, -kü atkı, baskı, bitki, biçki, keski, tutku, uyku uyu-ku -gın, -gin, -gün, -gün kırgın, kızgın, durgun, yaygın, bilgin, dalgın -kın, -kin, -kun, -kün bitkin, seçkin, baskın, düşkün, küskün, tutkun -k çürük, soğuk -ık, -ik, -uk, -ük açık, atık, çatık, sanık, yarık, kesik, kırık, bozuk -ak, -ek kaçak, uçak, durak, yatak, konak, korkak, ürkek -ıcı, -ici, -ucu, -ücü alıcı, bakıcı, tutucu, kalıcı, kurucu, geçici, satıcı -r, -ır, -ir, -ur, -ür gelir, okur, gider, düşünür-t, -ıt, -it, -ut, -üt taşıt, yakıt, ölçüt, geçit, umut-ıntı, -inti, -untu, -üntü esinti, kırıntı, alıntı, sarsıntı, üzüntü -anak, -enek görenek, olanak, tutanak, seçenek, gelenek -ıntı, -inti, -untu, -üntü esinti, kırıntı, alıntı, sarsıntı, üzüntü -anak, -enek görenek, olanak, tutanak, seçenek, gelenek -gıç, -giç, -guç, -güç dalgıç, bilgiç, başlangıç -ce, -ca eğlence, düşünce, sakınca, güvence -tı kızartı, morartı, belirti, karartı, bağırtı -maca, -mece Bulmaca, bilmece -kan, -ken Unutkan, üretken, çalışkan, iletken -ın, -in akın, yığın, tütün, ekin -ga, -ge bilge, süpürge, bölge, dalga, gösterge -gaç, -geç Utangaç, yüzgeç, üşengeç -inç sevinç, gülünç, korkunç -sel, -sal görsel, işitsel -maç yırtmaç -mbaç Saklambaç, dolambaç -e dize, süre -ç sevinç, usanç, inanç Fiilimsi eylemsi ekleri dilimizde fiilden isim yapım ekleri olarak kabul edilir. -me, -ma danışma, okuma, yazma, sevme, başlama -mek, -mak yemek, içmek, çalışmak, gelmek, gitmek -ış, -iş, -uş, -üş açılış, bitiş, dikiş, yürüyüş, atış, gülüş, oturuş -an, -en inleyen çocuk, gülen adam, çalışan işçi, gezen tilki -ası, -esi yazılası dünya, öpülesi eller, bakılası fal, kırılası eller -mez, -maz bitmez hayaller, yaramaz öğrenci, yılmaz bekçi, çıkmaz sokak -r, -ar, -er geçer not, bilir kişi, çalar saat, -dik, -dik, -duk, -dük tanıdık adam, olmadık işler -ecek, -acak yakacak odun, gelecek günler, içecek su -mış, -miş geçmiş zaman 4. Fiilden Fiil Yapım Ekleri -t, -ıt, -it, -ut, -üt acıt-, arat-, uzat-, okut-, beklet- -l, -ıl, -il, -ul, -ül atıl-, soyul-, çizil-, yazıl-, kırıl- -ış, -iş, -uş, -üş uçuş-, yazış-, atış-, itiş-, kaçış- -n yıkan-, alın-, sevin-, taran-, sürün-, başlan-, görün- -dır, -dir, -tır, -tir açtır-, yazdır-, yaptır-, koştur-, astır- -r, -ır, -ir, -ur, -ür kaçır-, uçur-, batır-, şaşır- -ar, -er çıkar-, kopar-, gider- -ala, -ele itele- silkele- kovala-, eşele-, tepele-, durala- -ı kazı-, sürü- -mse gülümse-, anımsa-, duyumsa- II. ÇEKİM EKLERİGeldikleri sözcüklerden yeni sözcükler türetmeyen onlara işlerlik kazandıran eklere çekim ekleri denir. Çekim ekleri, kelimelerin anlamını değil biçimini değiştirir. Kelimelerin cümlede üstlendiği görevi, sayısını, zamanını, hâlini, şahsını belirtir. Yani eklendiği sözcükte yeni bir anlam oluşturmaz. Genellikle ya köklerden hemen sonra ya da yapım eklerinden sonra gelir. Çekim ekleri, isim çekim ekleri ve fiil çekim ekleri olmak üzere ikiye ayrılır. Örnek 1 Çocuklarımızdan Çocuk-lar-ımız-dan Sözcüğünde "çocuk" isim kökü, "-lar" çokluk eki, "-mız" iyelik eki, "-dan" uzaklaşma hal ekidir. Kısacası gelen bütün ekler çekim ekidir. Örnek 2 Yazıyorlardı Yaz-ıyor-lar-dı Sözcüğünde "yaz-" fiil kökü, "-yor" şimdiki zaman kipi, "-lar" III. çoğul şahıs eki, "-dı" görülen geçmiş zaman kipidir. Bütün ekler çekim ekidir. A. İsim Çekim Ekleri 1. Hal Durum Ekleri2. İyelik Ekleri3. Çokluk Ekleri4. Tamlayan Eki5. İlgi Eki6. Eşitlik Eki7. Ek-fiil Ekleri8. "-le" Vasıta Eki9. "mi" Soru Eki B. Fiil Çekim Ekleri 1. Haber Ekleri2. Dilek Ekleri3. Kişi Şahıs Ekleri4. Soru Eki5. Ek-fiil Ekleri A. İsim Çekim Ekleri İsim ve isim soylu sözcüklere gelerek onların cümle içindeki görevini belirleyen eklere isim çekim ekleri denir. Bu ekler isimlerin çeşitli durumlarını belirten eklerdir. 1. Hâl Durum Ekleri İsimlere belirtme, yönelme, bulunma, ayrılma çıkma-uzaklaşma anlamı katan eklerdir. Hâl durum ekleri dört grupta incelenir. A. Belirtme Hâl Eki -ı, -i, -u, -ü Fiildeki iş, oluş ve hareketten etkilenen varlığı gösteren eklere denir. Belirtme hâl ekini alan sözcükler cümlede "belirtili nesne" görevindedir. Örnek Okulu güzelce bir günde verseler bana onu vermem. Not "-ı, -i-, -u, -ü" sesleri belirtme hâl eki oldukları zaman tamlama oluşturmamalarıyla "iyelik ekleri"nden ayrılır. Cümle bütünlüğü esas alınarak eğer "onun" sözcüğü ilgili kelimenin başına getirilebilirse "-ı, -i, -u, -ü" sesleri iyelik eki; getirilemezse belirtme hâl ekidir. Bazen bir kelimede hem belirtme hâl eki hem de iyelik eki birlikte yer alabilir. Bu durumda birincisi iyelik eki ikincisi ise hâl ekidir. Örnek Evi temizledim. Belirtme hâl eki / cümlenin başına "onun" tamlayanı getirilemez.Evi yıkılmış. İyelik eki / cümlenin başına "onun" tamlayanı getirilebilir.Evini temizledim. Birincisi iyelik eki, ikincisi belirtme hâl ekidir. B. Yönelme Hâl Eki -e, -a İsimlere yönelme, yaklaşma ve ulaşma anlamı katar. Bu eki alan sözcükler cümlede genellikle dolaylı tümleç görevindedir. Örnek Sabah okula yürüyerek gitti. yer, yönelme, yaklaşma anlamındaBinanın çevre düzenlemesi akşama biter. zaman anlamında Fincanı ağzına kadar doldurmuştu. İsmi edata bağlamış. Kitabı ona aldım. İçin, amaç ilgisi kurmuştur. Yan yana oturmuşlardı. İkilemeye gelmiştir. Başına buyruk biridir. Deyim kurmuştur. C. Bulunma Hâl Eki -de, -da, -te, -ta İsimlere gelerek durum, yer ve zaman bildirir. Geldiği sözcük genellikle dolaylı tümleç görevinde olur. Bazen de eklendikleri sözcüğü veya sözcük grubunu zarf tümleci ve yüklem yapar. ÖrnekOkulda her zaman örnek bir öğrencidir. Dolaylı tümleç yapmıştır. Olanları annesinden evde öğrendi. İsmi fiile bağlamıştır. Bu yıl tatile haziranda çıkacağız. Zaman bildirmiş / zarf tümleci oluşturmuş. Bizleri saatlerce ayakta alkışlamış. Fiili durum açısından tamamlamış. Elde avuçta olan her şey bir anda yok oldu. İkileme oluşturmuş. Not Bulunma hâl eki ile bağlaç ve sıfat yapan "de, -da" ekleri birbirine karıştırılmamalıdır. Bulunma hâl eki ve sıfat yapan "-de, -da" ekleri her zaman birleşik; bağlaç olan "da" ayrı yazılır. Örnek Parkta top oynayan çocuklara bakıyordu. bulunma hâl eki Mustafa da eve geç gelmişti. bağlaç olan ek Gözde öğrenciler bir sınıfa dolduruldu. sıfat yapan ek d. Ayrılma Çıkma-Uzaklaşma Hâl Ekleri -den, -dan, -ten, -tan İsimlere gelerek zaman, yer, karşılaştırma ve sebep bildirir. Genellikle eklendiği sözcüğü dolaylı tümleç yapar. Örnek İşe gitmek üzere evden çıktı. İsmi fiile bağlamış. İstanbul'dan güzel bir şehirdir. Karşılaştırma bildirmiş. Sıcaktan olduğu yerde uyuyakaldı. Sebep bildirmiş. Sabahtan bu işle uğraşıyor. Zaman bildirmiş. Durumu günden güne iyileşiyor. İkileme oluşturmuş. Sıradan insanlarla karşılaştık. Yapım eki yapmış. Çalışanlardan bazıları kazandı. İsim tamlamalarında tamlayan eki yerine kullanılmış. Sabahtan beri uğraşıyor. Edat grubu kurmuş. Elmadan yarısı bana düştü. bütünün parçası 2. İyelik Tamlanan Ekleri -m, -n, -i, -miz, -niz, -leri Adlara ve ad soylu sözcüklere gelerek onlara aitlik anlamı katan, onların neye, kime ait olduklarını belirten eklere denir. Tamlamalarda "tamlanan" kısmını oluşturur. İsmin başına "benim, senin, onun, bizim, sizin, onların" zamirlerini getirerek de iyelik eklerini bulabiliriz. Örnek Araba-m benim arabam Araba-n senin araban Araba-s-ı onun arabası Araba-mız bizim arabamız Araba-nız sizin arabanız Araba-ları onların arabaları İyelik Ekleri ile İlgili Cümle Örnekleri Arabam dün akşam kaza yapmış. Dün akşam çarşıda senin babanı gördüm. Herkes onun canı yanacak diye düşünüyor. Her şeyle ilgilenmek istemiyordu, derdimiz bize yeter, derdi. Bütün bunları sizin kardeşiniz yaptı. Onların evleri hiçbir zaman bu fiyata satılmaz. Not İyelik eki olan "-ı, -i, -u, -ü" ile hâl eki olan "-ı, -i, -u, -ü" ekleri çoğunlukla birbirine karıştırılır. Örnek Defteri dün okulda kalmış. "-i" eki, iyelik ekidir. Tamlama kurabildiği için iyelik ekidir. Tamlayanı düşmüş bir belirtili isim tamlamasıdır. Defteri bu masanın altında buldum. "-i" eki, durum ekidir. Tamlama kurmaz. Başına "onun" kelimesi getirilemez. Not Bir sözcükte iyelik eki ve hâl eki birlikte yer alırsa önce iyelik eki sonra da hal eki gelir. Örnek Okuluna öğrenci alınmış. "u" sesi iyelik eki, "a" sesi yönelme hal ekidir. Okulunu hemen bulmuş. Birincisi iyelik eki, ikincisi hal ekidir. 3. Çokluk eki -lar, -ler Eklendiği sözcüklere çokluk anlamı katar. Varlıkların birden fazla olduklarını belirtir. Örnek İnsanlar inançla yaşar. Yapraklar bir bir dökülüyordu. Not "-ler, -lar" eki hem çokluk, hem III. çoğul şahıs eki hem de yapım eki görevinde aile adı oluşturarak kullanılabilmektedir. Örnek Sınıftan kitaplar alındı. çokluk eki Dün okula geldiler. III. çoğul şahıs eki Mustafalar yarın bize gelecek. yapım eki Not Çokluk eki geldiği sözcüğe sayıca çokluk dışında farklı anlamlar da kazandırabilir. Örnek Akşamları ders çalışırım. "Her" anlamı katmıştır. Seksen yaşlarında bir yaşlı yaşar bu kasabada. "Yaklaşık, tahmin" anlamı katmıştır. Mustafalar bize gelecekler. "Aile" anlamında "-gil" ekinin yerine kullanılmıştır. Almanlar çalışkan insanları temsil eder. "Millet, ulus" anlamındadır.Bu millet nice Fatih'ler, Kanuni'ler yetiştirecek. "Benzerleri" anlamındadır. Mustafa Bey döndüler mi? "Saygı" anlamındadır. Yıllar yılı hasretle bekledi. "İkileme" görevindedir. Ateşler içinde bir o yana bir bu yana kıvranıyordu. Abartma anlamı katmıştır. Sizler ve bizler bunu başaracağız. Çoğul şahıslı zamirlere gelmiştir. Okuldaki Mustafa'lar bir tarafa ayrılsın. İsimleri aynı olanları belirtir. 4. İlgi Tamlayan Eki -ın, -in, -un, -ün, -im Ad tamlamalarında tamlayan olan sözcüğe gelerek belirtili ad tamlaması oluşturur. Örnek Bahçenin çiçekleri herkesi büyüledi. Onların evleri ne güzelmiş! Bizim okulumuz yeniden boyanmış. Not Tamlayan eki -ın, -in, -un, -ün "ben ve biz" kişi zamirlerine geldiğinde "-im" şeklini alır. Burada yine isim tamlaması oluşturur. Örnek Benim babam Bizim babamız Not Tamlayan eki olan "im" eki, iyelik eki olan "-ım, -im, -um, -üm" ekleriyle çoğu zaman karıştırılır. Bunu "tamlayan" ve "tamlanan" unsurlarına bakarak anlayabiliriz. Örnek Arkadaşın gözlüğü. Tamlayan eki Gözlüğün kırılmış. Senin gözlüğün-Tamlanan eki Not İsim, zamir ve sıfat-fiil olan sözcükleri edatlara ve fiillere bağlar. Örnek Arkadaşın için bunları yaptım. İsmi edata bağlamış. Senin için her şeyi göze alırım. Zamiri edata bağlamış. Tanıdıkların için bunlar hazırlanmış. Sıfat-fiili edata bağlamış. Bütün güzellikler senin olsun. Zamiri fiile bağlamış. Okul birinciliği Furkan'ın oldu. İsmi fiile bağlamış. 5. İlgi eki-ilgi zamiri ki Ek halinde bulunan bir zamirdir. Türkçede ad görevli bir sözcüğe "-ki" ekinin getirilmesiyle oluşturulur. Eklendiği sözcüğe her zaman bitişik yazılır. Büyük ve küçük ünlü uyumuna uymayan ilgi zamirinin sadece "-ki" şekli vardır. Belirtili isim tamlamalarında "tamlanan" unsurunun yerini tutar. Örnek Seninki senin evin bizimki bizim evimiz Sizinki sizin eviniz Not "ki" eki ilgi zamiri dışında bağlaç ve yapım eki olarak da kullanılır. Bağlaç olduğunda ayrı, yapım eki olduğunda bitişik yazılır. Örnek Sınava çalışmalısın ki kazanasın. bağlaç Duydum ki unutmuşsun gözlerimin rengini. bağlaç Akşamki maç bir hayli ilginçti. sıfat yapan / yapım eki olan ki Evdeki hesap çarşıya uymaz. sıfat yapan / yapım eki olan ki 6. Eşitlik Ekleri -ca , -ce , -ça , -çe Eşitlik ekleri, isim veya isim soylu sözcüklere gelerek onlara cümle içerisinde farklı anlamlar katar. Eşitlik eki alan sözcükler cümlede genellikle zarf tümleci Sence bu yapılanlar doğru mu? görelik Çocukça davranışlar sergiliyordu. gibi, benzerlik Boyca sizden uzundur. bakımından, yönüyle Ailece bu kararı savunuyoruz. birliktelikBinlerce kişi toplantıya katılmıştı. abartma Yıllarca emekli olmayı bekledi. süre, zaman Olanları dikkatlice dinledi. durum 7. Ek-fiil Ekleri İsim ve isim soylu sözcüklere gelerek onları yüklem yapar. "i-" fiilidir. Ek-fiil isme geldiğinde dört şekilde yer alır. a. Geniş zaman III. kişilere "-dır" eki getirilerek yapılır. Örnek Çalışkanım Çalışkansın Çalışkandır Çalışkanız Çalışkansınız Çalışkandırlar b. Görülen Geçmiş Zaman İsim veya isim soylu sözcüklere "-idi" eki getirilerek yapılır. Örnek O, okulda çok çalışkandı. çalışkan i-di O, her zaman sözüne güven duyulan biriydi. biri i-di O, bugün değil eskiden de yaramazdı. yaramaz i-di c. Öğrenilen Geçmiş Zaman İsim veya isim soylu sözcüklere "-imiş" eki getirilerek yapılır. Örnek Ortaokulda öğrenciyken çok çalışkanmış. çalışkan i-miş Son olayda ismi geçen kişiymiş. kişi i-miş Eve her zaman geç gelen onun arkadaşıymış. arkadaşı i-miş d. Şart Çekimi Eklendiği isim veya isim soylu sözcüklerle yan cümlecik kurar ve temel cümlenin koşulunu Bu kadar çalışkansa bu sınavı da kazanır. çalışkan i-se Söylediklerim doğruysa yarın oraya gideceğiz. doğru i-se 8. "-le" Vasıta Eki İsim ve isim soylu sözcüklere gelerek çeşitli anlam ilgileri kuran bir ektir. Ünlüyle biten sözcüklere gelirse araya "–y" kaynaştırma ünsüzü girer. Cümlede genellikle zarf veya edat tümleci görevindedir. Cümleye çeşitli anlam ilgileri katar. Örnek Öğrenciler sırayla içeri alındılar. edat tümleci Fırtınayla ağaçlar devrildi. sebep Öğretmenle öğrenciler sohbet ediyorlardı. "ve" bağlacı yerine kullanılmış. Uçakla İstanbul'a gitti. vasıta Kazmayla yeri kazmaya çalışıyordu. alet Ailesiyle pikniğe gidecek. birliktelik Sınıfını başarıyla geçti. durum 9. "mi" Soru Eki İsim ve isim soylu sözcüklere gelen bir ektir. Bu sözcük kendisinden önceki sözcükten her zaman ayrı sonraki eklerle bitişik yazılır. Büyük ve küçük ünlü uyumu kuralına uyar. Örnek Çalışkan mı çalışkan bir öğrenciydi. Pekiştirme anlamı katmış.Bunları bize yapan sen misin? Kendisinden önceki kelimeden ayrı; kendisinden sonra gelen ekler onunla birleşik yazılmış. B. Fiil Çekim Ekleri Fiillere gelen çekim ekleridir. Fiillerin kök ve gövdelerine gelerek fiillerin şeklini, zamanını, olumluluk-olumsuzluk durumlarını ve kişisini belirtir. 1. Haber Ekleri Geldikleri fiillere farklı zaman anlamları katan eklere haber ekleri denir. Haber; gerçekleşmiş, gerçekleşiyor veya gerçekleşecektir. Haber kipleri beşe ayrılır. a. Öğrenilen Geçmiş Zaman "-mış, -miş, -muş, -müş" Başkasından duyulan veya sonradan fark edilen geçmiş bir eylemi dile getirmek için kullanılan bir zamandır. Örnek Yaz-mış-ım Yaz-mış-sın Yaz-mış Yaz-mış-ız Yaz-mış-sınız Yaz-mış-lar Öğrenilen Geçmiş Zaman Kipinin Cümle İçerisindeki Kullanımına Örnekler Ali, dün evde arkadaşına bir mektup yazmış. Görüşmeyeli bayağı zayıflamışsın. yeni bir görünüm kazanma Karla birlikte köyümüzün yolu kapanmış. başkasından durumu öğrenme b. Görülen Geçmiş Zaman "-dı, -di, -du, -dü -tı, -ti, -tu, -tü" Tanık olunan, bizzat görülen geçmişte yapılan bir eylemin dile getirilmesinde kullanılır. Örnek Yaz-dı-m Yaz-dı-n Yaz-dı Yaz-dı-k Yaz-dı-nız Yaz-dı-lar Görülen Geçmiş Zaman Kipinin Cümle İçerisindeki Kullanımına Örnekler Bütün konuları sınıfta öğretmenin gözetiminde yazdım. Sizi dün çarşıda gezerken gördüm. Annesi hasretle beklediği çocuğunun yanaklarından saatlerce öptü. Ayrılan arkadaşının ardından öylece bakakaldı. c. Şimdiki Zaman "-yor, -mekte, -makta" Yapılmakta olan, bitmemiş eylemlerin anlatılmasında kullanılır. Örnek Yazı-yor-um Yazı-yor-sun Yazı-yor Yazı-yor-uz Yazı-yor-sunuz Yazı-yor-lar Şimdiki Zaman Kipinin Cümle İçindeki Kullanımına Örnekler Büyük bir aşkla ve heyecanla bunları yazıyorum. Öğretmen şimdi sınıfta ders anlatıyor. Bahçedeki çocuklar hiçbir şeye aldırış etmeden top Gelecek Zaman "-ecek, -acak" Fiillere gelerek eylemin gelecekte yapılacağını belirten eklerdir. Örnek Yaz-acakğ-ım Yaz-acakğ-sın Yaz-acak Yaz-acakğ-ız Yaz-acak-sınız Yaz-acak-lar Gelecek Zaman Kipinin Cümle İçerisindeki Kullanımına Örnekler Gelecek hafta bir ziyaret için İstanbul'a gideceğim. Bunları, bir gün tarih yazacak. Sen de bir gün bunları yapmadığına pişman olacaksın. e. Geniş Zaman "-r, -ar, -er" İş, oluş ve hareketin her zaman yapılacağını bildiren eklere denir. Örnek Yaz-ar-ım Yaz-ar-sın Yaz-ar Yaz-ar-ız Yaz-ar-sınız Yaz-ar-lar Geniş Zaman Kipinin Cümle İçerisindeki Kullanımına Örnekler Her sabah düzenli olarak burada koşu yaparım. Geceleri geç saatlere kadar ders çalışır. Annesine aldırış etmeden her akşam dışarıda top oynar. Not Geniş zamanın olumsuzu Türkçede olumsuzluk ekleri olan "-me, -ma" eklerinden farklı olarak "-mez, -maz" ekleri ile yapılır. I. tekil ve çoğul şahıslarda yine "-me, -ma" ekleri olur. Örnek Olumlu Olumsuz Yazarım yazmam Yazarsın yazmazsın Yazar yazmaz Yazarız yazmayız Yazarsınız yazmazsınız Yazarlar yazmazlar 2. Dilek Tasarlama Kipleri Fiillere gereklilik, şart, soru, istek ve emir anlamı katan eklerdir. Dilek-tasarlama kiplerinde haber olmadığı için zaman da söz konusu değildir. Dilek kipleri dört grupta incelenir 1. Gereklilik kipi2. Şart kipi3. İstek kipi4. Emir kipia. Gereklilik Kipi Eki "-meli, -malı" Eylemin yapılmasının gerekli olduğunu anlatan kiplerdir. Örnek Gel-meli-yim Gel-meli-sin Gel-meli Gel-meli-yiz Gel-meli-siniz Gel-meli-ler Gereklilik Kipinin Cümle İçerisindeki Kullanımına Örnekler Başarmak için daha fazla çalışmalısın. gereklilik anlamı Bunu öncelikle arkadaşın yazmalıdır. gereklilik anlamı Ankara'ya ulaşmış olmalı. ihtimal anlamında b. Şart Kipi Eki "-se, -sa" Fiil kök veya gövdelerine gelerek işin bir koşula bağlı olduğunu bildiren eklerdir. Örnek Yaz-sa-m Yaz-sa-n Yaz-sa Yaz-sa-k Yaz-sa-nız Yaz-sa-lar Şart Kipinin Cümle İçerisindeki Kullanımına Örnekler Bunları yazarsan daha iyi anlayacaksın. Bize gelirsen birlikte gidebiliriz. Yazacaksan birlikte yazalım bunları. c. İstek Kipi Eki "-e, -a" Fiillere gelerek cümleye istek anlamı katar. Örnek Yaz-a-yım Yaz-a-sın Yaz-a Yaz-a-lım Yaz-a-sınız Yaz-a-lar İstek Kipinin Cümle İçerisindeki Kullanımına Örnekler Oturalım önce tahtadakileri yazalım. Sizler o gün oraya gelesiniz. Eve gittiğinde çocuğa bakasın. d. Emir Kipi Eylemin yapılmasını emir şeklinde bildiren kipe denir. Emir kipinin herhangi bir eki yoktur. I. tekil ve I. çoğul şahısların çekimi Yaz-Yaz-sın-Yaz-ın ız Yaz-sın lar Emir Kipinin Cümle İçerisindeki Kullanımına Örnekler Herkes buraya zamanında gelsin. Sınıftakilere söyle tahtadakileri defterlerine yazsınlar. Bu tarafı sen temizle. 3. Kişi Şahıs Ekleri Fiillere kip eklerinden sonra gelerek eylemin kimin tarafından yapıldığını gösteren eklerdir. Örnek Yazdı-m I. tekil kişi eki Yazdı-n II. tekil kişi eki Yazdı III. tekil kişi eki Yazdı-k I. çoğul kişi eki Yazdı-nız II. çoğul kişi eki Yazdı-lar III. çoğul kişi eki Şahıs Ekinin Cümle İçerisindeki Kullanımına Örnekler Bunları senin için ben dün yazdım. Niçin geçen pazar buraya gelmedin? Bütün bunları o yaptı. Sıla gecesinde saatlerce saz çaldık. Yazıyı oldukça çabuk okudunuz. Annelerinin arkasından saatlerce ağladılar. 4. Soru Eki "mı, mi, mu, mü?" Fiillere gelen büyük ve küçük ünlü uyumuna uyan eklerdir. Örnek Yazdım mı? Yazdın mı? Yazdı mı? Yazdık mı? Yazdınız mı? Yazdılar mı? Soru Ekinin Cümle İçerisindeki Kullanımına Örnekler Her zaman sizinle çarşıya çıkar mı? Bunların trafik suçu olduğunu bilmiyor mu? Yoksa yeterince çalışmıyor muyuz? 5. Ek-fiil Fiillere geldiğinde birleşik zamanlı fiil oluşturduğundan fiil çekim eki sayılır. Örnek Ağlıyordum ağlıyor i-di-m Ağlıyordun ağlıyor i-di-n Ağlıyormuş ağlıyor i-miş Ağlıyorsa ağlıyor i-se Ağlayacakmış ağlayacak i-miş Ek-fiilin Cümle İçerisindeki Kullanımına Örnekler Her sabah Hafız'ın kabri başında bir bülbül ağlarmış. ağlar i-miş Onu karşısında görünce sürekli gülüyordu. gülüyor i-di Bizi erken saatlerde şehrin girişinde bekleyecekmiş. bekleyecek i-miş Kalbi bizim için yanıyorsa vicdanı iflas etmemiştir, demektir. yanıyor i-se EKLERLE İLGİLİ ÖNEMLİ ÖZELLİKLER 1. Türkçede yapım eki veya ekleri önce; çekim eki veya ekleri sonra gelir. Bunun istisnası sadece sıfat yapan "-de, -da" ekidir. Örnek 1 Yazılıdan Yaz-ı-l-ı-dan "Yaz-" fiil kökü, "-ı" fiilden isim yapım eki, "-l" fiilden fiil yapım eki, "-ı" fiilden isim yapım eki, "-dan" uzaklaşma hal eki. Örnekte olduğu gibi önce yapım eki veya ekleri sonra çekim eki veya ekleri gelir. Örnek 2 Evdeki hesap Ev-de-ki Sözcükte "ev" sözcüğün kökeni; "de" çekim eki, "ki" sıfat yapan ektir. Yani yapım ekidir. Örnekte de görüldüğü gibi çekim eki yapım ekinden önce gelmiştir. 2. İsimden fiil yapım eki "-imse" ile fiilden fiil yapım eki "-imse" birbirine Azımsa isimden fiil yapım eki Özümse isimden fiil yapım eki Anımsa fiilden fiil yapım eki Gülümse fiilden fiil yapım eki 3. "-sal" eki hem isimden isim yapım eki hem de fiilden isim yapım eki olarak kullanılır. Örnek Kumsal isimden isim yapım eki İşlevsel isimden isim yapım eki Görsel fiilden isim yapım eki İşitsel fiilden isim yapım eki 4. Bir sözcük birden fazla yapım eki veya çekim eki alabilir. Örnek Gözlükçülük göz-lük-çü-lük Birden fazla yapım eki almıştır. Askılık as-kı-lık Birden fazla yapım eki almıştır. Gezici gez-i-ci Birden fazla yapım eki almıştır. Çocuklardan çocuk-lar-dan Birden fazla çekim eki almıştır. Yazdılar yaz-dı-lar Birden fazla çekim eki almıştır. Yazacaklardı yaz-acak-lar-dı Birden fazla çekim eki almıştır. 5. "-i" sesi hem belirtme hal eki hem iyelik eki hem de fiilden isim yapım eki olarak kullanılabilir. Tamlama kuruyorsa iyelik eki; kurmuyorsa belirtme hal ekidir. Örnek Evi yanmış. iyelik eki. "Onun" tamlayanı başa gelebildiği için iyelik ekidir. "Onun evi yanmış." denilebilir. Evi temizledim. hal eki. "Onun evi temizledim." denilemediği için "-i" sesi iyelik eki değil de hâl durum ekidir. Gezi güzel geçmiş. fiilden isim yapım eki Bu cümlede de yapım ekidir. 6. "-de,-da" eki hem yapım eki hem de çekim eki olarak kullanılır. Sıfat yapan " -de, -da" eki yapım eki; hâl eki olan "-de, -da" eki de çekim ekidir. Örnek Sözde özne sorulmuş. Sıfat yapan ektir dolayısıyla yapım ekidir. Evde ders çalışır. Hâl eki yapan ektir dolayısıyla çekim ekidir. 7. Türkçe bazı ekler yazılışça aynı olmalarına karşın görevce farklıdır. Örnek Evin direği yıkıldı. tamlayan eki Senin evin nerede? iyelik eki Ekin ekme zamanı gelmişti. fiilden isim yapım eki 8. "-ler, -lar " eki hem çokluk eki hem de üçüncü çoğul şahıs eki olarak kullanılır. Örnek Sıralar bir bir temizlendi. çoğul eki Sabaha karşı geldiler. III. çoğul şahıs eki 9. "-dan, -den" eki hem sıfat yapım eki hem de uzaklaşma hâl eki çekim eki olarak kullanılır. Örnek Evden yürüyerek ayrıldı. uzaklaşma hal eki-çekim eki Candan dostlara kocaman selamlarını iletti. sıfat yapan ek-yapım eki 10. "-me, -ma" eki hem olumsuzluk çekim eki hem de fiilden isim yapım eki olarak kullanılır. Örnek Gülme komşuna gelir başına. olumsuzluk eki-çekim eki İzleme komitesi maç için toplanmış. fiilden isim yapım eki 11. Sıfat-fiil eklerinin birçoğu ile haber kipleri birbirine şekilce benzer. Cümledeki anlamdan bunları ayırabiliriz. Sıfat-fiil ekleri, fiilden isim yapım ekleri; haber kipleri ise çekim ekleridir. Örnek Gelecek günler parlak olacaktır. sıfat-fiil eki-yapım eki Onlar da bir gün bize gelecek. gelecek zaman kipi-çekim eki Bitmez hayallerle yaşamak zordur. sıfat-fiil eki-yapım eki Bu sorunlar hiçbir zaman bitmez. geniş zamanın olumsuzu-çekim eki Çalar saat kişilerin en büyük yardımcısıdır. sıfat-fiil eki-yapım eki Orada sabahtan akşama müzik çalar. geniş zaman kipi-çekim eki Tanıdık yüzlerle karşılaştık. sıfat-fiil eki-yapım eki Onları ilk gördüğümüzde tanıdık. görülen geçmiş zaman eki-çekim eki Yanmış yürekler dokunaklı olur. sıfat-fiil eki-yapım eki Onun da zamanla yüreği yanmış. öğrenilen geçmiş zaman kipi-çekim eki YAPI BİLGİSİ KÖK GÖVDE EKYAPIM EKLERİ A. İsimden İsim Yapma Ekleri B. İsimden Fiil Yapma Ekleri C. Fiilden Fiil Yapma Ekleri Ç. Fiilden İsim Yapma EkleriSıfat-Fiil EkleriZarf-Fiil EkleriYAPI BİLGİSİKÖKDildeki varlık, kavram ve eylemlerin adları olan, anlamlı en küçük birim, köktür. Türkçede genellikle tek heceli olan kökler, dilde önceden beri vardır. Kökler, yalnız başlarına kullanılabildiği gibi eklerle de kullanılabilir. Türkçede ister isim kökü ister fiil kökü olsun bütün kökler her zaman kelime başında bulunur ve ek alma sırasında bazı ses değişiklikleri sayılmazsa kelime köklerinde biçim değişikliği olmaz ben-e > bana, sen-e > sana; güç-ü > gücü; de- > di-yor; sev-gi-li, alanına yapım veya çekim ekiyle çıkan bütün kelimelerde kökler açık olarak görünür. Yani çekim ve yapım ekleri kelimeden ayrıldıktan sonra geride kalan dil birliği bir anlam ifade eder bak-ı-ş-mış-lar, genç-lik-ten. Fakat bazı isim ve fiil kökleri, uzun zamandır yalnız başlarına kullanılmadıkları için bir kısım yapım ekleriyle kalıplaşmış olarak bulunurlar. Bu tipteki kökleri de karşılaştırma yoluyla tespit etmek mümkündür bek-le-, bek-çi, çap-kın, sav-cı, yed-ek kelimeler, isim soyundan kelimeler ve fiil soyundan kelimeler olmak üzere iki ana grupta toplandığı için kelime kökleri de anlamlarına göre isim kökleri ve fiil kökleri olmak üzere ikiye ayrılırVarlıkları veya kavramları karşılayan kökler isim kökleridir. İsim köklerinin karşıladığı nesneler veya kavramlar tek başlarına düşünü-lerek zihinde canlandırılabilir. Bu özelliğiyle isim kökleri tek başlarına kullanılabilir alt, dağ, deniz, el, genç, gök, ilk, kar, kök, taş, Türk, üst karşılayan köklerdir al-, bak-, bul-, çalış-, gel-, sor-, oku- kökleri, buradaki örneklerde olduğu gibi kendilerinden sonra kısa çizgi çekilerek yazılmalı ve bu yazılış al-, bak- almak, bakmak şeklinde okunmalıdır. Aksi hâlde, emir kipinde teklik ikinci kişiye göre çekimlenmiş kökleri, nesnelere veya kişilere çekim ekleriyle bağlanmak suretiyle kullanım alanına çıktığı için isim kökleri gibi tek başlarına kullanılamazlar. Emir kipinin ikinci teklik kişiye göre çekiminde fiil kökleri, eksiz olarak kullanım alanına çıkmış gibi görünüyor. Fakat burada da ø ekle bir çekim söz konusudur sen oku ø, sen sor ø, sen yaz kavramları ve eylemleri karşılayan isim ve fiil kökleri, birbirinden tamamen farklı dil birlikleri olduğu için ortak kök olamazlar. Barış, boya, güven, sıva, savaş, şiş, tat, toz, yama... örnekleri hem isim hem fiil kökü gibi görünmektedir. Ancak kelimelerin etimolojisi araştırıldığında bunların asıllarının fiil olduğu kelimelerin köklerini bu iki gruptan birine dâhil etmek gerekirse bunları isim kökü olarak göstermek gerekir gürültü, horultu, patlama, haykırmak, isim, 1000 / bin- fiil; göç isim / göç- fiil; güven isim / güven- fiil; on isim, 10 / on- fiil; sap isim, balta sapı / sap- fiil; var isim / var- fiil; yaz mevsim adı / yaz- fiil; yüz isim, 100 / yüz- fiil bin isim, 1000 / bin- fiil; göç isim / göç- fiil; güven isim / güven- fiil; on isim, 10 / on- fiil; sap isim, balta sapı / sap- fiil; var isim / var- fiil; yaz mevsim adı / yaz- fiil; yüz isim, 100 / yüz- fiil gibi örnekler sesteş kök olarak köklerinden yapım ekleriyle türeyen, geniş köklerdir. Gövde, anlam ve kullanılış yönüyle kök gibidir. İsim köklerinden isim ve fiil gövdeleri; fiil köklerinden fiil ve isim gövdeleri yapılabilir. Dört çeşit yapım ekinden dört çeşit gövde yapılırİsimden yapılmış isim gövdesi aş-çı, av-cı, çağ-daş, köy-lü vb. İsimden yapılmış fiil gövdesi baş-la-, boş-a-, bun-a-l-, tür-e- yapılmış fiil gövdesi gör-ü-ş-, piş-i-r-, tara-n-, yaz-dır- yapılmış isim gövdesi aç-ı-k, giy-i-m, kaç-ak, ver-gi, yığ-ı-n yapısında yer alan, tek başına anlamı olmayan, görevini ve anlamını getirildiği köke göre kazanan biçimlerdir. Yapı yönüyle sondan eklemeli bir dil olan Türkçede, yeni kelimelerin türetilmesinde ve dile işleklik kazandırmada ekler, çok önemli bir görevi yerine getirirler. Türkçede ekler, yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere iki gruptur Türkçede yeni kelimeler türetmenin vazgeçilmez unsurlardan biri yapım ekleridir. Yapım ekleri, kelime köklerine ve gövdelerine gelerek dilin anlatım yeteneğini genişleten, dili zenginleştiren yeni kelimelerin türetilmesinde görev alırlar. Türetme, kökteki anlamla ilgi kurularak bir düzen içinde dilin kanunlarına göre gerçekleştirilir. Matematik gibi kuralları çok sağlam olan dilimizde esasen her köke her türlü ek getirilebilir. Ancak dil mantığı buna izin vermez. Yapım eklerinin türetme görevi dışında kelimeye kattığı anlam incelikleri de vardır. Bu yüzden bir ek, aynı türden bütün kelimelere görevini üstlenen yapım ekleri, aynı derecede işlek değildir. Mesela, fiil köklerine gelerek fiil isimleri mastar yapan -mak, -mek eki istisnasız bütün fiillere gelirken fiilden isim yapan -van eki yay-van gibi bir iki örnekte görülür. İşlek olmayan ve daha çok bazı kelime-lerde kalıplaşmış olarak bulunan bu tipteki ekler, yeni kelimeler türetmeye pek elverişli getirilen yapım eki, fiile getirilmez. Yazılışları, söylenişleri aynı olan yapım eklerini karıştırmamak gerekir. Türetilen kelime isme ait bir çekim eki alıyorsa kelimeye getirilen son yapım eki, isim yapma ekidir. Kelime, fiile ait bir çekim eki alıyorsa kelimedeki son yapım eki, fiil yapmıştır. Bu ayrımı cümlede kullanış biçiminden de anlamak mümkündür sür-ü-den kelimesinde -ü eki fiilden isim yapmıştır. Kelime isme dönüşmeseydi ayrılma -den hâli eki getirilemezdi. sür-ü-dü-k örneğinde ise -ü eki fiilden fiil eke ait birden fazla biçimin bulunması bazı istisnalar dışında Türkçedeki eklerin genellikle ünlü ve ünsüz uyumlarına uymasından kaynaklanmaktadır -dır, -dir, -dur, -dür; -tır, -tir, -tur, eklerinde bir-i-si, hep-i-si gibi bazı istisnalar dışında aynı gruptan iki veya daha fazla ek üst üste gelemez. Ancak yapım ekleri için böyle bir sınırlama yoktur İsimden isim yapma ekleri,b İsimden fiil yapma ekleri,c Fiilden fiil yapma ekleri, ç Fiilden isim yapma ekleri olmak üzere dört gruba İSİMDEN İSİM YAPMA EKLERİİsim tabanlarından yeni anlamlı başka isimler türetmede kullanılan eklerdir. İşlek olarak kullanılanlardan bazıları aşağıda örnekleriyle birlikte sıralanmıştır1. -lık, -lik, -luk, -lükorman-lık, saman-lık, taş-lık, zeytin-lik, kum-luk, odun-luk, çöp-lük, kömür-lükDut-luk, Et-lik, İncir-lik. Burada özel isim olarak kullanılmıştır.ay-lık ücret, baklava-lık un, bayram-lık elbise, dolma-lık biber, gömlek-lik kumaş, hediye-lik eşya, mevsim-lik işc Alet, araç, gereç isimleri yapar baş-lık, kulak-lık, sabah-lık, diz-lik, gece-lik, gelin-lik, sebze-lik, buz-luk, tuz-luk, yağmur-luk, ön-lük vb. çaydan-lık, iğneden-lik, yağdan-lık örneklerinde ise –lık ile aynı işlevdeki Farsça -dan ekinden sonra gelmiştir. ç Meslek ve meslek aşaması gösteren adlar yaparavukat-lık, işçi-lik, demirci-lik, kılavuz-luk, gözlükçü-lük; asistan-lık, binbaşı-lık, doçent-likd Rütbe ve makam isimleri yaparbakan-lık, başkan-lık, kaymakam-lık, komutan-lık, vali-lik, müdür-lük, rektör-lüke Soyut isimler ve durum isimleri yaparaç-lık, arkadaş-lık, ayrı-lık, çocuk-luk, delikanlı-lık, erkek-lik, genç-lik, güven-lik, güzel-lik, ihtiyar-lık, iyi-lik, kadın-lık, kardeş-lik, koca-lık, vicdansız-lık, temiz-lik, yolcu-lukf Sayı isimlerinden sonra o sayının toplu olarak bulunduğunu bildiren isimler yapar altı-lık, beş-lik, bin-lik, on-luk, dört-lük, yüz-lükg Renk isimlerine getirilince, o rengin yaygın olarak bulunduğunu bildiren isimler yaparbeyaz-lık, kara-lık, kırmızı-lık, mavi-lik, mor-lukğ Ana-lık, evlat-lık, oğul-luk gibi kelimelerde üveylik anlamı Bağlılık ve özellik anlamı katan adlar yaparakılcı-lık, devrimci-lik, gerici-lik, milliyetçi-lik, solcu-luk, toplumcu-luk, Atatürkçü-lükı Aç-lık tok-luk, az-lık çok-luk, bağ-lık bahçe-lik, var-lık yok-luk, bir-lik beraber-lik, dir-lik düzen-lik, gül-lük gülistan-lık örneklerindeki gibi ikilemeler Getirildiği isme, çokluk veya topluluk anlamı katarağaç-lık, çalı-lık, çam-lık, çayır-lık, kavak-lık, orman-lık, vişne-lik, söğüt-lükanlayış-lı arkadaş, sayı-lı gün, bilgi-li öğretmen, gölge-li yer, renk-li kâğıt, bulut-lu hava, gül-lü bahçeb Bir yere aitlik, bağlılık anlamı katar Asya-lı, bura-lı, Konya-lı, Kayseri-li, lise-li, mahalle-li, üniversite-li, doğu-lu, Selçuk-lu, köy-lüc Yaygın olarak kullanılmayan kök ve gövdelerle kalıplaşmış olarak sıfat görevli kelimelerde bulunuracık-lı, alım-lı, danışık-lı, paha-lı, tutar-lı, giz-li, elveriş-li, sevgi-li, yer-li, top-lu, us-lu, söz-lüç İkileme kurar al-lı yeşil-li, an-lı şan-lı, bel-li baş-lı, sağ-lı sol-lu, der-li top-lu, iç-li dış-lı, iri-li ufak-lı, gece-li gündüz-lüİkilemeler kuran -lı, -li, -lu, -lü ekinin eski biçimi de böyledir. Fakat diğer örneklerdeki ekin eski şekli -lıg, -lig, -lug, -lüg olup başka bir ektir tat-lıg > tat-lı, küç-lüg > güç-lü3. -sız -siz, -suz, -süz Olumsuz anlam taşıyan adlar, sıfatlar, zarflar yaparahlak-sızlık, ar-sız, hır-sız, tel-siz, ök-süz annesiz; bağım-sız ülke, görgü-süz adam; kimse-siz yaşıyor, tutar-sız davranıyorBu ekle ikilemeler de yapılırborç-suz harç-sız, ip-siz sap-sız, iş-siz güç-süz, kayıt-sız şart-sız, ses-siz ses-siz, tat-sız tuz-suz, yer-siz yurt-suz4. -cı, -ci, -cu, -cü; -çı, -çi, -çu, -çüMeslek, alışkanlık, taraftarlık isimleri yapararaba-cı, bilgisayar-cı, cam-cı, iz-ci, koru-cu, göz-cü, balık-çı, kitap-çı, iş-çi, simit-çi, tost-çu, gözlük-çü; şaka-cı, yalan-cı, geri-ci, kin-ci, kader-ci, sol-cu, uyku-cu, barış-çı, fırsat-çı, halk-çı, inat-çı, yaltak-çı, milliyet-çi, Türk-çü5. -cık, -cik, -cuk, -cük; -çık, -çik, -çuk, -çüka Küçültme, azlık, acıma, sevgi, şefkat bildiren adlar yaparada-cık, azı-cık, adam-cık, ağaç-çık, anne-ciğ-im oğlan, kız-an, er-en-cıl, -cil, -cul,-cül; -çıl, -çil, -çul tavşan-cıl, ben-cil, ev-cil, ölüm-cül, balık-çıl, kır-çıl, et-çil, ot-çul-cileyin ben-cileyin, sen-cileyin-ç ana-ç, ata-ç, baba-ç-gil, -gül, -kıl, -kil Ali-gil, dayım-gil, dört-gül, kır-kıl, iç-kil-kan, -ken baş-kan, er-ken-kek er-kek-man, -men ak-man, ata-man, kara-man, konuk-man, yal-man, dik-men, evci-men, gök-men, köle-men, küçük-men > küçü-men, köse-men, öz-men-la kış-la-g > kış-la, yay-la-g > yay-la-lak, -lek av-lak, kış-lak, kuş-lak, ot-lak, su-lak, ev-lek-layın, -leyin akşam-leyin, gece-leyin, sabah-leyin-msı, -msi, -msu acı-msı, ağac-ı-msı, kırmızı-msı, sarı-msı, tatlı-msı, tepe-msi, ekşi-msi, yeşil-i-msi, mor-u-msu-mtırak ekşi-mtırak, acı-mtırak, sarı-mtırak, mavi-mtırak, yeşil-imtırak-rak, -rek acı-rak, kısa-rak, tatlı-rak, iri-rek-sak, -sek bağır-sak, kur-sak, dir-sek, tüm-sek-sı, -si, -su, -sü kadın-sı, erkek-si, çocuk-su-şın, -şin ak-şın, kara-şın, sarı-şın, gök-şin-z altı-z, beş-i-z, iki-z, üç-ü-zB. İSİMDEN FİİL YAPMA EKLERİİsim kök ve gövdelerinden fiiller yapmak için kullanılan bu eklerin ayrı ayrı işlevleri yoktur. Hepsinin ortak işlevi, isimleri fiilleştirmek olduğu için türetilen fiilin anlamını ekler değil kök veya gövde konumunda olan isimler belirler. Bunlardan işlek olanlar örnekleriyle aşağıda sıralanmıştırİsim soylu kelimelerden fiil gövdesi kurarak-la-, av-la-, bağ-la-, baş-la-, nokta-la-, suç-la-, ucuz-la-, yaz-la-, yok-la-, yol-la-, ateş-le-, belge-le-, dem-le-, demir-le-, diş-le-, giz-le-, kilit-le-, mim-le, ter-le-, ütü-le-; çat-la-, çın-la-, gür-le-, hav-la-, üf-le-Bu ekle yapılan fiillerden bazıları bugün bu şekliyle kullanılmazlar. -n-, -ş-, -t- fiilden fiil yapma ekleriyle genişletilmiş olarak yeni bir ek görüntüsüyle ortaya çıkarlarcan-lan-, dik-len-, yaş-lan-, bol-laş-, dinç-leş-, iyi-leş-, makine-leş-, Türkçe-leş-Bazı dilciler bu özellik sebebiyle eki, -lan-, -len-; -laş-, -leş-; -lat-, -let- biçiminde de kökleri ve gövdelerinden genellikle dönüşlü çatıda fiiller kurar az-al-, boş-al-, bun-al-, dar-al-, kör-el-, yön-el-3. -l- İşlevi, -al- / -el- ekiyle aynıdırdoğru-l-, duru-l-, ince-l-, kısa-l-, sivri-l-İsim soylu kelimelerden fiil gövdeleri kurarbenz-e- ağ-ar-, baş-ar-, mor-ar-, on-ar-, ev-er-, göğ-er-çatır-da-, fısıl-da-, horul-da-, ışıl-da-, kütür-de-k-aç-ı-k->ac-ı-k-, bir-i-k-, geç-i-k->gec-i-k-, göz-ü-k- -kır-, -kir-, -kur-, -kür-fış-kır-, hıç-kır-, kış-kır-t-, püs-kür-, tü-kür-msa-, -mse-az-ı-msa-, ben-i-mse-, kötü-mse-, küçükümse> küçü-mse- deli-r-sa-, -se-buğa-sa-, aygır-sa-, su-sa-, umur-sa-, mühim-se-, garip-se-, önem-se- C. FİİLDEN FİİL YAPMA EKLERİFiil kök ve gövdelerinden, yeni fiiller türetmek için kullanılan, sayıca az fakat işlek edilgenlik ve bilinmezlik ifade eden fiiller yaparboğ-u-l-, büz-ü-l-, üz-ü-l-, yor-u-l-; an-ı-l-, bas-ı-l-, duy-u-l-, gönder-i-l-, kaz-ı-l-, kıy-ı-l-, öv-ü-l-, sar-ı-l-, sök-ü-l-, ver-i-l-, yaz-ı-l-, yüz-ü-l-Sonu ünlüyle ve l ünsüzüyle biten fiiller -l- ekini almazlar. Getirildiği bütün fiil kök ve gövdelerine olumsuzluk anlamı katar. Bu ekin, çekim eki değil yapım eki olduğu unutulmamalıdırduy-ma-, kaç-ma-, sor-ma-, uyu-ma-, yat-ma-, bil-me-, çek-me-, gör-me-Dönüşlülük ifade eden fiiller yaparbak-ı-n-, çek-i-n-, giy-i-n-, ifade eden -n- ile edilgenlik, bilinmezlik yapan -n- birbirine karıştırılmamalıdır. Bunlar şekil bakımından aynı fakat işlev bakımından farklıdırDönüşlülük Edilgenlik, bilinmezlikara-n- Çok arandı. ara-n- Her yer arandı.sil-i-n- Silinmiş, kurulanmış. sil-i-n- Tahta silindi.yıka-n- Ali yıkandı. yıka-n- Araba yıkandı.Fiillere yaptırma ve oldurma anlamı katan, geçişsiz fiilleri geçişli yapan eklerden biridir. Sonu ünlüyle biten fiillere gelmez. Sonu ç, ğ, p, ş, t, y ünsüzleriyle biten tek heceli fiillere daha çok geliraş-ı-r-, bit-i-r-, geç-i-r-, piş-i-r-, doğ-u-r-, duy-u-r-Ettirgen çatı kuran çok işlek bir ektiracı-t-, az-ı-t-, benze-t-, boya-t-, düzel-t-, kapa-t-, kuru-t-, oku-t-, öde-t-, sür-t-, uza-t-, ürk-ü-t-, yüksel-t-6. -ş- Fiil tabanlarından işteş ve dönüşlü çatıda fiiller yaparat-ı-ş-,bak-ı-ş-, dön-ü-ş-, döv-ü-ş-, gör-ü-ş-, gül-ü-ş-, kalk-ı-ş-, kok-u-ş-, sev-i-ş-, sık-ı-ş-7. -dır-, -dir-, -dur-, -dür-; -tır-, -tir-, -tur-, -tür- Çok işlek eklerden biridir. Ettirgen çatılı fiiller yapar. Ünlüyle biten tek heceli fiillerle ünsüzle biten bütün fiillere getirilebilirkay-dır-,yaz-dır-, yıl-dır-, bil-dir-, de-dir-, giy-dir-, sez-dir-, sin-dir-, ver-dir-, ye-dir-, don-dur-, gül-dür-, yüz-dür-; aç-tır-, as-tır-, bık-tır-, tart-tır-, çek-tir-, koş-tur-, öp-tür-Yukarıdakilere göre az işlek olan, fiilden fiil yapma eklerinin diğerleri ise örnekleriyle birlikte şunlardır -a-, -e- bul-a-, dol-a-, tık-a-ala-, -ele- dur-ala-, kak-ala-, kov-ala-, şaş-ala-, ov-ala-, eş-ele-, gez-ele-, it-ele-, silk-ele-, tep-ele-ar-, -er- kop-ar-, çık-ar-ı-, -ü- kaz-ı-, sür-ü-k- dol-u-k-, kan-ı-k-; bur-k-, kal-k-, sil-k-Ç. FİİLDEN İSİM YAPMA EKLERİFiil kök ve gövdelerinden isimler yapmakta kullanılan eklerdir. Bu eklerin sayıca çok ve işlek olması, Türkçenin fiilden isim yapmaya elve-rişli bir dil olduğunun da göstergesidir. 1. -gan, -gen; -kan, -kenAlışkanlık, özellik, aşırılık anlamı katar atıl-gan, alış-kan, kay-gan, sıkıl-gan, sürün-gen; çalış-kan, somurt-kan, yalıt-kan, değiş-ken, üret-ken 2. -gı, -gi, -gu, -gü; -kı, -ki, -ku, -küFiilin gösterdiği hareketle ilgili türlü nesneleri, kavramları karşılar. Alet isimleri de yapar al-gı, çal-gı, sar-gı, say-gı, bil-gi, der-gi, ez-gi, ser-gi, ver-gi, kur-gu, sor-gu, vur-gu, gör-gü, ör-gü, sür-gü; at-kı, bas-kı, biç-ki, bit-ki, seç-ki, iliş-ki, kes-ki, tut-ku, düş-kü3. -gın, -gin, -gun, -gün; -kın, -kin, -kun, -künAşırılık anlamı taşıyan ve genellikle sıfat gibi kullanılan isimler türetiraz-gın, dal-gın, bez-gin, bil-gin, boz-gun, ol-gun, yor-gun, üz-gün; yat-kın, bit-kin, et-kin, geç-kin, piş-kin, seç-kin, tut-kun, küs-kün4. -ı, -i, -u, -ü Olan, yapan veya yapılanı karşılayan isimler türeten işlek bir ektiran-ı, başar-ı, bat-ı, çarp-ı, kaz-ı, say-ı, sık-ı, yaz-ı, beğen-i, bildir-i, diz-i, gez-i, ver-i, doğ-u, dol-u, kork-u, pus-u, sor-u, sun-u, öl-ü, ört-ü5. -ıcı, -ici, -ucu, -ücü Meslek ya da özellik bildiren isimler yaparak-ıcı, al-ıcı, bak-ıcı, kurtar-ıcı, yaz-ıcı, çek-ici, gez-ici, tüket-ici, üret-ici, ver-ici, boğ-ucu, oku-y-ucu, soğut-ucu, tut-ucu, güldür-ücü, sür-ücüSayılı birkaç fiil dışında bütün fiil köklerine ve gövdelerine gelebilen işlek eklerden biridir. Kalıcı isimler de yapar al-ış, anla-y-ış, bak-ış, davran-ış, sat-ış, yağ-ış, yaratıl-ış, gir-iş, söyle-y-iş, ver-iş, doğ-uş, sun-uş, kök ve gövdelerinden genellikle sıfat görevinde kullanılan kelimeler türeten işlek eklerden biridiraç-ı-k, birleş-i-k, boz-u-k, del-i-k, dile-k, don-u-k, ez-i-k, göç-ü-k, iste-k, kes-i-k, kır-ı-k, sök-ü-k, tara-k, uyuş-u-k, yan-ı-k, yerleş-i-kKalıcı isimler yapan işlek eklerdendiral-ı-m, bak-ı-m, bas-ı-m, bil-i-m, çek-i-m, çiz-i-m, doğ-u-m, eğit-i-m, ek-i-m, geç-i-m, giy-i-m, iç-i-m, öl-ü-m, sat-ı-m, seç-i-m, sun-u-m, tak-ı-m, tanı-m, tad-ı-m, tüket-i-m, uçur-u-m, üret-i-m, ver-i-m, yud-u-m9. -ma, -meBütün fiil kök ve gövdelerine getirilebilir. Asıl görevi, iş isimleri yapmaktır oku-ma, sula-ma, soruştur-ma, bekle-me, gez-me, görüş-meAs-ma, ayaklan-ma, bas-ma, danış-ma, doku-ma, dol-ma, dondur-ma, kavur-ma, tamla-ma, tonla-ma, yaz-ma, yokla-ma, besle-me, böl-me, bütünle-me, dik-me, iç-me, sür-me örneklerindeki gibi kalıcı isimler de yapar. Türkçedeki bütün fiil kökleri ve gövdelerine gelir. Asıl görevi, fiil isimleri yapmaktır aç-mak, ağla-mak, kaz-mak, ofla-mak, utan-mak, yalvar-mak, bil-mek, derle-mekKalıcı isimler çak-mak, kay-mak, tok-mak, ek-mek, il-mek, ye-mek alın-tı, bunal-tı, çarpın-tı, kabar-tı, karar-tı, kaşın-tı, kızar-tı, sığın-tı, sıkın-tı, uzan-tı, belir-ti, öden-ti, tiksin-ti, ürper-ti, doğrul-tu, görün-tü vb. Fiile gelen örneklerde bu eki -ntı, -nti, -ntu, -ntü olarak da dışında sınırlı sayıda örnekte rastlanan ve diğerlerine göre daha az işlek olan fiilden isim yapma ekleri aşağıda alfabetik düzende sıralanmıştırBunların dışında sınırlı sayıda örnekte rastlanan ve diğerlerine göre daha az işlek olan fiilden isim yapma ekleri aşağıda alfabetik düzende sıralanmıştırdoğ-a, sap-a, oy-a, yar-a, diz-e, geç-e, gel-e, ol-ağan, yat-ağan, bat-ak, bıç-ak, dur-ak, kaç-ak, kay-ak, kon-ak, sap-ak, tut-ak, yat-ak, dön-ek, sür-ek, yat-alak, kaç-amak, tut-anak, gel-enek, gör-enek, kes-enek, dinlen-ce, düşün-ce, eğlen-ce, güven-ce, iğren-ç, inan-ç, kılın-ç, kıskan-ç, korkun-ç, sevin-ç, sadece -n-’li çatılara gelen bu ek, bugün bağla-ç, imle-ç, tümle-ç örneklerindeki gibi ünlüyle biten fiillere de sark-aç, say-aç, büyüt-eç, gül-eç, -di, -du, -dü; -tı, -ti, -tu, -tüimambayıl-dı, hünkarbeğen-di, şıpsev-di, gecekon-du, ayakbas-tı, külbas-tı, piş-tidal-ga, yon-ga, bil-ge, böl-ge, diz-ge, göster-ge, sömür-ge, süpür-ge, utan-gaç, il-geç, süz-geç, üşen-geç, yüz-geç; dal-gıç, bil-giç, bul-ma-ca, koş-ma-ca, bil-me-ce, çek-me-ce, düz-me-ce, kes-me-ce, bula-maç, çığırt-maç, kar-maç, kurut-maç, sık-maç, yak-maç, yanılt-maç, yırt-maç, böl-meç, danış-man, okut-man, say-man, yaz-man, öğret-men, seç-men, il-mik, kus-muk, bas-ı-n, diz-i-n, gel-i-n, say-ı-n, tüt-ü-n, yay-ı-n, bin-i-t, dik-i-t, geç-i-t, kes-i-t, öğ-ü-t, um-u-t, kon-u-t, taşı-t, yak-ı-t, yap-ı-t, tutam, çatal, uçarı, göçeri, dolanbaç>dolambaç, saklanbaç> saklambaç, sürünceme, ışıl, yağmur, kaypak, tutsak, yayvan kelimelerinde koyu yazılan ekler ise neredeyse bu örneklerle fiillerden yapılan geçici sıfatlardır. Fiil köklerine ve gövdelerine getirilen eklerle yapılır. Şekil bakımından fiilin özel biçimleri, işlev yönüyle de isim karakterindeki kelimelerdir. Fiillerin geçici hareket isimlerini oluştururlar. Sıfat-fiiller, bir ismin sıfatı olabilirler; çokluk, iyelik ve hâl eklerini alarak edatlara da bağlanabilirler. Sıfat-fiiller; yerine göre yüklem olur, kalıcı isim olur, sıfat gibi kullanılır, isim gibi çekimlenirler. Bir fiil şekli olan sıfat-fiiller, zaman ve hareket de bildirirler. Sıfat-fiil ekleri, fiillerden çoğunlukla sıfat görevinde kullanılan geçici isimler yapar. Zaman kavramı da içerdiği ve bazı örneklerde kalıcı isimler de yaptığı için bu eklerin fiilden isim yapma ekleri arasında gösterilmesi yanlıştır. Sıfat-fiil yapan ekler şunlardırolma-y-acak dua, öden-ecek borç, veril-ecek söz.Kalıcı isimler yakacak, çekecek, içecek, gelecek, yiyecek-an, -enÇok işlek olarak geçici isimler yapar ağla-y-an göz, çalış-an usta, düşün-en adam, geç-en yıl, ver-en el. Kalıcı isimler bakan, çağlayan, kapan, kıran, tamlanan, tamlayan, yaratan > yaradan, bölen, -erbak-ar kör, koş-ar adım, tut-ar el, dön-er sermaye. Kalıcı isimler tutar, yazar, çizer, döner, geçer, gider, göçer, keser, yeter. İşlek değildir. Dua ve beddualarda rastlanır adı bat-ası düşman, canı çık-ası sarhoş, eli kırıl-ası hırsız, kör ol-ası şeytan, sağ ol-ası, yan-ası, yıkıl-ası, -dik, -duk, -dük; -tık, -tik, -tuk, -tükduyulma-dık söz, tanı-dık adam, görülme-dik kalabalık.Bu ekin iyelik ekleriyle kullanımı daha yaygındır bildiğim, sevdiğim, okuduğumuz, gördüğünüz, yaptığı, seçtiğiniz, döktüğünüz vb. Kalıcı isimler bildik, -mezçık-maz sokak, utan-maz adam, tüken-mez kalem. Kalıcı isimler çıkmaz, Korkmaz, Solmaz, Yılmaz, Dönmez, Sönmez cam, veril-miş ödev, oku-muş adam, sön-müş ocak.Kalıcı isimler ermiş, geçmiş, yemiş, kişi, gör-ü-r göz Kalıcı isimler düşünür, gelir, gider, okur, fiil kökleri ve gövdelerinden yapılan geçici zarflardır. Cümlede eylemin yapılış zamanını ve tarzını belirten zarf görevinde bulunurlar. Eylemin yapılış tarzını bildiren bazı zarf-fiil eklerinde tarz görevi zayıflayıp bağ görevi öne çıktığı için zarf-fiil yerine bağ-fiil terimi de fiile yerine göre zaman, tarz ve bağ anlamı veya görevi katan zarf-fiil ekleri şunlardır-a, -ebat-a çık-a, koş-a koş-a, sor-a sor-a, gül-e gül-e, gül-e oyna-y-a gibi tekrar gruplarında tarz görevini yerine getirirken kurallı birleşik fillerde bağ görevindedir oku-y-a-bil-, düş-e-yaz-, düşün-e-bil-, gid-e-dur-alı, -eliZaman bakımından işin başlangıç sınırını veya işin sürekliliğini bildirir Okula başla-y-alı üç yıl oldu. Oldu ol-alı, tanıştık tanış-alı, bildim bil-eli, geldim gel-eli, gittin gid-eli, görme-y-eli büyümüş.Bu ek, son zamanlarda zayıflayarak gel-eliden beri, sat-alıdan beri örneklerinde olduğu gibi beri edatıyla genişleme -erekEylemin yapılış tarzını bildirir anlat-arak öğrendi, çalış-arak kazan, kay-arak düştü, gül-erek cevap verdi, inle-y-erek öldü.Yaygın olmamakla birlikte son zamanlarda bazı ağızlarda -dan, -den; -tan, -ten ekini aldığı da görülür bas-arak-tan, tut-arak-tan, diz-erek-ten gibi. Bu söyleyiş biçimleri, yazı dilinde -dikçe, -dukça, -dükçe; -tıkça, -tikçe, -tukça, -tükçeal-dıkça aldı, bil-dikçe sevindi, oku-dukça okudu, gör-dükçe, yap-tıkça, iç-tikçe, tut-tukça, sürt-tükçeTekrar gruplarında tarz, birleşik fiillerde bağ görevindedirağla-y-ı ağla-y-ı, oyna-y-ı oyna-y-ı, diz-i diz-i, solu-y-u solu-y-u, sür-ü sür-ü; al-ı- ver-, gel-i ver-, sor-u- ver-, gül-ü- ver-ınca, -ince, -unca, -ünceZaman gösteririnan-ınca yapar, gel-ince sorar, sor-unca öğrendi, gör-ünce sevindi-ıp, -ip, -up, -üpBu ekin bağ görevi daha kuvvetlidiral-ıp götürdü, çal-ıp oynadı, sevin-ip gitti, oku-y-up adam oldu, sor-up öğrendi, gül-üp geçti.-keni- fiiline getirilen zarf-fiil ekidir. Kullanımda i- fiilinin i’si düşer ve ek, ünlü uyumlarına uymazsatar i-ken > satar-ken düşünmez; dinlenmiş-ken, gülecek-ken, yazacak-ken-madan, -medenOlumsuzluk ifade eden tek zarf-fiil ekidir. Olumsuzluk anlamıyla birlikte çıkma kavramı da katarbil-meden almış, çalış-madan olmaz, gör-meden karar veremem.

ık ik eki almış kelimeler